Artykuł pochodzi z wydania: Październik 2019
Przepisy prawa szczegółowo regulują, kto i w jakich okolicznościach ponosi odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych w spzoz. Aby skutecznie zapobiegać naruszeniom, niezbędne jest odpowiednie stosowanie narzędzi kontroli zarządczej.
Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej (dalej: spzoz) jako jednostki tworzące sektor publiczny (art. 9 pkt 10 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych – dalej: ufp) podlegają odpowiedzialności przewidzianej za popełnienie czynów związanych z naruszeniem dyscypliny finansów publicznych. Najczęściej do stwierdzenia takich okoliczności dochodzi w wyniku kontroli przeprowadzonej przez podmiot tworzący lub instytucje upoważnione do kontroli merytorycznej w obszarze finansów publicznych, tj. Regionalną Izbę Obrachunkową (dalej: RIO) czy Najwyższą Izbę Kontroli. Szczegółowe regulacje w tym zakresie określa ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (tekst jedn. DzU z 2019 r., poz. 1440; dalej: uondfp).
Kto ponosi odpowiedzialność
Odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych w spzoz podlegają (zgodnie z art. 4 uondfp):
- kierownik, jako osoba odpowiedzialna za wykonywanie planu finansowego, wykorzystanie i dysponowanie środkami publicznymi i zarządzanie mieniem jednostki,
- pracownicy i osoby współpracujące, którym powierzono obowiązki w zakresie zadań, których niewykonanie lub nienależyte wykonanie stanowi czyn określony w ustawie.
O ile odpowiedzialność kierownika jest zazwyczaj oczywista w obliczu stwierdzonego naruszenia, jako że wynika wprost z pełnionej funkcji zarządczej i sprawowanego nadzoru nad pracownikami, o tyle w przypadku kierowania zarzutu pod adresem innej osoby (pracownika czy współpracownika) odpowiedzialność ta musi wynikać z udokumentowanego zakresu obowiązków i odpowiedzialności przekazanych jej przez kierownika jednostki.
W gronie osób, które mogą podlegać tej odpowiedzialności, z pewnością znajdzie się główny księgowy. Zgodnie z zapisami art. 54 ustawy o finansach publicznych główny księgowy jednostki sektora finansów publicznych wykonuje obowiązki w zakresie prowadzenia rachunkowości jednostki, wykonywania dyspozycji środkami pieniężnymi, a także dokonuje wstępnej kontroli zgodności operacji gospodarczych i finansowych z planem finansowym oraz kompletności i rzetelności dokumentów dotyczących tych operacji. Ewentualne naruszenia, które mogą się pojawić w zakresie tych zagadnień, zostaną więc automatycznie przypisane odpowiedzialności głównego księgowego. Struktura organizacyjna i rozkład obowiązków służbowych w jednostce mogą wskazywać także inne osoby, które będą musiały zmierzyć się z postępowaniem dyscyplinarnym. W przypadku, gdy możliwe jest udowodnienie bezpośredniego sprawstwa czynu szeregowemu pracownikowi, na podstawie dowodów zebranych w postępowaniu (zakres obowiązków pracownika, identyfikator osoby przypisany operacji wykonanej w systemie księgowym, podpisy na dokumentach itd.), również on będzie podlegał odpowiedzialności.
Obok pracowników jednostki sektora finansów publicznych uondfp wskazuje także na potencjalną odpowiedzialność osób lub podmiotów współpracujących z tą jednostką w zakresie przedmiotowym ustawy. W szczególności mogą to być podwykonawcy i zleceniobiorcy (np. podmiot realizujący zadania w zakresie zamówień publicznych).
Szczególne zasady
W postępowaniu należy uwzględnić szczególne zasady ponoszenia odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, do których zgodnie z art. 19 uondfp należą m.in. zasada odpowiedzialności za czyn określony w ustawie (katalog czynów stanowiących naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest zamknięty) czy też zasada odpowiedzialności osoby, której można przypisać winę (winy tej nie można przypisać, jeżeli naruszenia nie można było uniknąć mimo dołożenia staranności wymaganej od osoby odpowiedzialnej za wykonanie obowiązku).
Ponadto ustawa przewiduje sytuacje, gdy nie należy dochodzić odpowiedzialności mimo faktycznego naruszenia dyscypliny (art. 27– 28 uondfp). Do takich okoliczności należą:
- działanie lub zaniechanie podjęte wyłącznie w celu ograniczenia skutków zdarzenia losowego;
- naruszenie, którego stopień szkodliwości dla finansów publicznych jest znikomy.
Nie stanowi także naruszenia dyscypliny czyn, którego przedmiotem są środki finansowe w wysokości nieprzekraczającej jednorazowo kwoty przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (art. 26 uondfp).
[…]
Zuzanna Świerc
Autorka jest doświadczonym głównym księgowym podmiotów leczniczych i instytucji. Doradza podmiotom leczniczym i ich podmiotom tworzącym, prowadzi audyty i szkolenia.