Opłaty, wydatki i koszty egzekucyjne po nowelizacji ustawy

Od 20 lutego 2021 r. zaczną obowiązywać nowe zasady ustalania opłat i wydatków egzekucyjnych w ramach postępowania egzekucyjnego w administracji.
To konsekwencja szerszego spojrzenia przez ustawodawcę na system naliczania tych kosztów przez organ egzekucyjny. Wdrożenie nowych rozwiązań wymaga dokładnego przyjrzenia się zmienionym regulacjom.

Zmiany w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (dalej: upea) dotyczące kosztów egzekucyjnych wynikają z wyroku1 Trybunału Konstytucyjnego z 28 czerwca 2016 r. (SK 31/14). Trybunał uznał, że art. 64 § 1 pkt 4 i § 6 upea są niezgodne z zasadą zakazu nadmiernej ingerencji wynikającą z art. 2 w związku z art. 64 ust. 1 i art. 84 Konstytucji RP. Jako częściowo niezgodny z przywołanymi regulacjami ustawy zasadniczej wskazano również art. 64 § 8 upea – w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości obniżenia opłaty, o której mowa w art. 64 § 1 pkt 4 upea, i opłaty manipulacyjnej w razie umorzenia postępowania z uwagi na dobrowolną zapłatę egzekwowanej należności po dokonaniu czynności egzekucyjnych.
Jednocześnie w uzasadnieniu wyroku Trybunał wskazał, że dla właściwej realizacji wyroku konieczna jest interwencja ustawodawcy, który powinien – w granicach norm konstytucyjnych i z uwzględnieniem wniosków wynikających z omawianego wyroku – określić nie tylko maksymalną wysokość opłaty egzekucyjnej, o której mowa w art. 64 § 1 pkt 4 upea, oraz opłaty manipulacyjnej, o której mowa w art. 64 § 6 upea, ale także maksymalną wysokość innych opłat egzekucyjnych. Jednocześnie Trybunał podkreślił, że ustawodawca, podejmując odpowiednie kroki w celu wykonania wyroku, powinien szerzej spojrzeć na przyjęty model opłat w egzekucji administracyjnej. W konsekwencji od 20 lutego 2021 r. zasadniczym zmianom ulegnie rozdział 6 „Koszty egzekucyjne” znajdujący się w dziale I upea. W momencie wejścia tych zmian w życie koszty egzekucyjne będą obejmować następujące należności: opłatę manipulacyjną, opłatę egzekucyjną, opłatę za czynności egzekucyjne oraz wydatki egzekucyjne.

Opłata manipulacyjna

W art. 64 § 1–3 upea zostaną na nowo uregulowane kwestie dotyczące sposobu naliczania opłaty manipulacyjnej. Ustawodawca postanowił odstąpić od naliczania jej procentowo od wysokości dochodzonego obowiązku. Przyjęto dwie kwotowe stawki tej opłaty.

Opłata manipulacyjna będzie pobierana od każdego tytułu wykonawczego (z uwagi na zakres niezbędnych czynności do obsługi jednego tytułu wykonawczego). Ma to ułatwić sposób jej naliczania, uniezależniony od wysokości dochodzonej należności pieniężnej.

• Opłata w wysokości 40 zł

Opłata manipulacyjna w wysokości 40 zł będzie należna za samo wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Uznano, że zakres czynności podejmowanych przez organ egzekucyjny w związku ze wszczęciem postępowania na podstawie jednego tytułu wykonawczego jest taki sam, niezależnie od wysokości należności pieniężnej ujętej w tym tytule.

Obowiązek uiszczenia opłaty manipulacyjnej będzie powstawał już z chwilą wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Na tym etapie organ egzekucyjny jest bowiem zobowiązany podjąć czynności o charakterze technicznym (takie jak rejestracja sprawy egzekucyjnej) i materialnoprawnym (sprawdzenie, czy wystawienie tytułu wykonawczego jest zgodne z prawem i czy dopuszczalna jest egzekucja administracyjna obowiązku objętego tym tytułem). Dodatkowo organ egzekucyjny musi ustalić, czy w danej sprawie nie zachodzą przesłanki określone w art. 29 § 2 upea, uniemożliwiające przystąpienie do egzekucji administracyjnej. To oznacza, że nawet jeśli organ egzekucyjny nie przystąpi do egzekucji, ponieważ obowiązek określony w tytule wykonawczym nie podlega egzekucji administracyjnej albo też tytuł wykonawczy nie spełnia wymogów określonych w art. 27 § 1 i 2 upea, to wierzyciel i tak poniesie opłatę manipulacyjną naliczoną w związku ze wszczęciem postępowania egzekucyjnego.

• Opłata w wysokości 100 zł

Jeśli nie występują przesłanki określone w art. 29 § 2 lub art. 59 § 1 upea (dotyczące nieprzystąpienia do egzekucji lub umorzenia postępowania), organ egzekucyjny przystępuje do czynności, które mają na celu doprowadzenie do wszczęcia egzekucji administracyjnej. W przypadku wszczęcia egzekucji administracyjnej opłata manipulacyjna ulegnie podwyższeniu do 100 zł.

Taką wysokość opłaty manipulacyjnej ustalono na podstawie średnich wydatków, jakie ponosi urząd skarbowy na obsługę tytułu wykonawczego. Wszczęcie egzekucji administracyjnej oznacza bowiem konieczność podejmowania przez organ egzekucyjny szeregu czyn­ności związanych z prowadzeniem tej egzekucji. Zalicza się do nich stosowanie środków przymusu, rozpatrywanie środków zaskarżenia oraz informowanie uczestników postępowania egzekucyjnego o istotnych okolicznościach faktycznych i prawnych. Opłata manipulacyjna pozwala zatem na pokrycie wydatków związanych z zapewnieniem funkcjonowania aparatu egzekucyjnego, którego zadaniem jest doprowadzenie do wykonania obowiązku wynikającego z przepisów prawnych lub z orzeczeń organów administracji publicznej czy sądów.

• Kiedy opłata manipulacyjna nie powstaje?

W art. 64 § 3 upea przewidziano trzy przypadki, w których opłata manipulacyjna nie powstaje. Organ egzekucyjny nie pobierze jej wówczas, gdy:

1. należność pieniężna, odsetki z tytułu niezapłacenia jej w terminie i koszty upomnienia zostaną zapłacone lub umorzone w całości przed wszczęciem egzekucji administracyjnej;
2. środki pieniężne zabezpieczone w wyniku zajęcia zabezpieczającego wystarczają na pokrycie w całości dochodzonej w postępowaniu egzekucyjnym należności pieniężnej i odsetek z tytułu niezapłacenia jej w terminie;
3. postępowanie egzekucyjne jest wszczynane ponownie (w tym przypadku uznano bowiem, że opłata manipulacyjna za wszczęcie postępowania egzekucyjnego oraz egzekucji administracyjnej powinna być powiązana z tytułem wykonawczym, na podstawie którego egzekucja jest kontynuowana).

Opłata egzekucyjna

W art. 64 § 4 upea wprowadzono regulację, która stanowi podstawę do naliczania opłaty egzekucyjnej. Jej wysokość jest naliczana proporcjonalnie do kwoty wyegzekwowanych środków pieniężnych. Obowiązek uiszczenia opłaty egzekucyjnej uzależniono zatem od efektów czyn­ności egzekucyjnych prowadzących do ściągnięcia tego typu należności. Ustawodawca przyjął, że opłata egzekucyjna będzie wynosić 10% wyegzekwowanych środków pieniężnych, nie więcej niż 40 000 zł.

Z kolei w art. 64 § 5 upea wprowadzone zostaną rozwiązania, które mają stanowić dla zobowiązanego zachętę do dobrowolnego wykonania obowiązku. W przypadku gdy organ egzekucyjny albo wierzyciel otrzyma taką dobrowolną wpłatę, opłata egzekucyjna będzie wynosić 5% uzyskanej w ten sposób: należności pieniężnej, odsetek z tytułu niezapłacenia jej w terminie naliczonych na dzień wystawienia tytułu wykonawczego oraz kosztów upomnienia. Opłata ta nie może jednak wynieść więcej niż 20 000 zł. To oznacza, że zarówno stawka procentowa, jak i maksymalna kwota opłaty egzekucyjnej jest w tym przypadku o połowę niższa niż w razie wyegzekwowania należności pieniężnych przez organ egzekucyjny.

Generalnie podstawą naliczania opłaty egzekucyjnej jest więc:

1. wyegzekwowana należność pieniężna, której dotyczy postępowanie egzekucyjne;
2. odsetki z tytułu niezapłacenia tej należności w terminie naliczone na dzień wystawienia tytułu wykonawczego;
3. koszty upomnienia.

Z podstawy tej wyłączone są natomiast koszty egzekucyjne. Jak wynika z przedstawionych regulacji, zostanie określona górna granica opłaty egzekucyjnej dla całego postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie tytułu wykonawczego, w ramach którego opłata ta jest naliczona. Maksymalna wysokość opłaty egzekucyjnej w postępowaniu egzekucyjnym w administracji będzie porównywalna do maksymalnej wysokości opłaty egzekucyjnej, jaką może pobrać w ramach prowadzonej egzekucji komornik sądowy (zgodnie z ustawą o kosztach komorniczych opłata ta wynosi nie więcej niż 50 000 zł).

Opłata egzekucyjna naliczana według nowych przepisów będzie ściśle związana z wyegzekwowaniem bądź uzyskaniem należności pieniężnej, podobnie jak w przypadku egzekucji sądowej. Nie będzie już natomiast uzależniona od zastosowania środka egzekucyjnego. Obecnie (jeszcze do 19 lutego 2021 r.) opłaty za czynności egzekucyjne są powiązane z zastosowaniem określonego środka egzekucyjnego, nawet jeśli w konsekwencji nie dojdzie do wyegzekwowania żadnej kwoty.

Opłaty za czynności egzekucyjne dotyczące należności pieniężnych

1. Organ egzekucyjny prowadzący egzekucję należności pieniężnych pobiera opłatę w wysokości 20 zł za każdą dokonaną czynność egzekucyjną:
   spisanie na miejscu u zobowiązanego protokołu o stanie majątkowym zobowiązanego;
2. spisanie protokołu o udaremnieniu przez zobowiązanego przeprowadzenia egzekucji.

Opłaty za czynności egzekucyjne dotyczące należności niepieniężnych

1. Organ egzekucyjny prowadzący egzekucję obowiązków o charakterze niepieniężnym pobiera za dokonane czynności egzekucyjne opłaty w następującej wysokości:
   za wydanie postanowienia o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia – 10% kwoty nałożonej grzywny, nie więcej jednak niż 68 zł (w przypadku wielokrotnego nakładania grzywien opłatę pobiera się osobno od każdego postanowienia);
2. za wydanie postanowienia o:
   a) zastosowaniu wykonania zastępczego;
   b) wezwaniu zobowiązanego do wydania rzeczy ruchomej albo dokumentu;
   c) wezwaniu zobowiązanego do wykonania obowiązku wydania nieruchomości albo opróżnienia lokalu;
   d) wezwaniu zobowiązanego do wykonania obowiązku wskazanego w tytule wykonawczym, z zagrożeniem zastosowania przymusu bezpośredniego – 6,80 zł;
3. za odebranie rzeczy ruchomej – 6,80 zł;
4. za odebranie dokumentu – 4,20 zł;
5. za odebranie nieruchomości – 68 zł;
6. za opróżnienie lokalu i innych pomieszczeń – 6,80 zł od każdej izby (za opróżnienie pomieszczeń mieszkalnych nie pobiera się odrębnej opłaty od pomieszczeń pomocniczych, takich jak przedpokoje, korytarze, werandy, łazienki, spiżarnie, a za opróżnienie pomieszczeń gospodarczych, w szczególności garaży i stajni, pobiera się opłatę za każde pomieszczenie jak za izbę);
7. za czynności dotyczące sprzedaży licytacyjnej – 20 zł;
8. za spisanie protokołu o udaremnieniu przez zobowiązanego przeprowadzenia egzekucji – 20 zł.