Artykuł pochodzi z wydania: Wrzesień 2019
Umowa zlecenia nie stanowi bezwzględnego tytułu do ubezpieczeń społecznych, jeśli pracownik jest już ubezpieczony z tytułu innych umów. Wątpliwości w kwestii dokonywania zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych oraz rozliczania składek mogą się pojawić wówczas, gdy pracownik zawarł kilka umów zlecenia lub na podstawie takiej umowy wykonuje pracę na rzecz własnego pracodawcy.
Wykonywanie pracy na podstawie umów zlecenia zawartych z różnymi podmiotami lub zawarcie takiej umowy z własnym pracodawcą to sytuacje, które na współczesnym rynku pracy nie należą do rzadkości. Płatnik składek, zgłaszając takiego pracownika do ubezpieczeń, powinien ze szczególną uwagą analizować każdy przypadek, ponieważ złożenie błędnych dokumentów ubezpieczeniowych może powodować negatywne konsekwencje, w tym przede wszystkim te o charakterze finansowym.
Podleganie ubezpieczeniom
Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1 oraz art. 13 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: usus) osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i wypadkowemu oraz ubezpieczeniom rentowym, a także dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu – od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia wykonywania umowy do dnia jej rozwiązania lub wygaśnięcia. W sposób tożsamy na gruncie systemu ubezpieczeń społecznych są traktowane umowy agencyjne oraz inne umowy o świadczenie usług, do których zgodnie z kodeksem cywilnym (dalej: kc) stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.
Ponadto zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (dalej: uśoz) osoba wykonująca umowę zlecenia podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu. Trzeba przy tym zaznaczyć, że w przepisach przywołanej ustawy nie przewidziano instytucji zbiegu ubezpieczeń, a to oznacza, że każda z wymienionych umów rodzi obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego, bez względu na okoliczność jednoczesnego posiadania innych tytułów do ubezpieczeń.
Płatnikiem składek uiszczanych za zleceniobiorcę jest co do zasady zleceniodawca (szczególne przypadki, w których zleceniodawca nie będzie miał statusu płatnika składek, zostaną omówione w dalszej części artykułu).
Podstawa wymiaru składek
Zgodnie z art. 18 ust. 1 i 3 usus podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, stanowi przychód, o którym mowa w art. 4 pkt 9 usus (przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych), jeżeli w umowie odpłatność za jej wykonywanie określono kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie. W sposób tożsamy ustalana jest również podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne (zgodnie z art. 81 ust. 1, 5 i 6 uśoz), jednakże nie stosuje się do niej ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 usus. Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe (suma podstaw wymiaru składek w danym roku kalendarzowym) jest bowiem ograniczona górnym limitem, po osiągnięciu którego składki na te ubezpieczenia nie są już odprowadzane. Limit ten stanowi kwota odpowiadająca trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy, określonego w ustawie budżetowej, w ustawie o prowizorium budżetowym lub w ich projektach.
Należy pamiętać, że z podstawy wymiaru składek zleceniobiorców wyłącza się odpowiednio przychody (np. diety i inne należności z tytułu podróży służbowej), o których mowa w § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 18 grudnia 1998 r. Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Zbieg tytułów do ubezpieczeń
Tematyka zbiegu tytułów do ubezpieczeń jest bardzo obszerna. Na potrzeby niniejszego opracowania omówione zostaną w szczególności te regulacje, które są istotne dla prawidłowego stosowania przepisów usus w sytuacji świadczenia pracy na rzecz jednego podmiotu w ramach co najmniej dwóch umów (zbieg stosunku pracy z umową zlecenia oraz zbieg kilku umów zleceń).
W świetle ogólnej zasady systemu ubezpieczeń społecznych, jeżeli jedna osoba wykonuje kilka rodzajów aktywności, z którymi wiąże się obowiązek ubezpieczeń społecznych, to zachodzi zbieg tytułów do ubezpieczeń, uregulowany w art. 9 usus. W regulacji tej wskazano, który z tytułów ma pierwszeństwo, czyli w ramach którego tytułu ubezpieczony podlega ubezpieczeniom przy jednoczesnym wyłączeniu obowiązku z pozostałych tytułów.
Tytuły bezwzględne i ogólne
Można zauważyć, że w art. 9 usus prawodawca podzielił tytuły do ubezpieczeń na dwie grupy:
- te, które bezwzględnie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia i nie mogą być z niego zwolnione (np. stosunek pracy);
- pozostałe (ogólne) tytuły, które w określonych sytuacjach mogą być zwolnione z obowiązku ubezpieczenia.
Jeżeli zbiegają się ze sobą tytuły bezwzględne, to obowiązek ubezpieczenia dotyczy każdego z nich. Jeśli zaś zbieg dotyczy tytułu bezwzględnego oraz ogólnego, to obowiązkiem ubezpieczenia objęty jest tylko tytuł bezwzględny (zob. wyrok SA w Łodzi z 2 lutego 2018 r., III AUa 122/17).
[…]
Tomasz Głębocki
Autor jest radcą prawnym zatrudnionym w państwowej jednostce organizacyjnej. Specjalizuje się w prawie ubezpieczeń społecznych i prawie pracy.