Nowe zasady funkcjonowania kas zapomogowo-pożyczkowych

Od 11 października br. zasady działania pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, funkcjonujących do tej pory na podstawie ustawy o związkach zawodowych, określają przepisy odrębnej ustawy. Kasy będą musiały w ciągu nadchodzących miesięcy dostosować swoje statuty do nowych regulacji prawnych.

Dotychczas pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe (dalej: PKZP) działały na podstawie art. 39 ustawy o związkach zawodowych (dalej: uzz)1. Szczegółowe zasady organizowania kas zostały zaś określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1992 r. w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w zakładach pracy (dalej: rozporządzenie). Zasadniczo rozporządzenie to nie zmieniło się od momentu wejścia życie, czyli od blisko trzydziestu lat. W tym czasie nastąpiła jedynie niewielka modyfikacja przepisów uzz, w wyniku której do kas mogą przystępować nie tylko pracownicy, a również osoby wykonujące pracę zarobkową2 (przepisy te obowiązują od 2019 r.). Nie sposób natomiast nie zauważyć, że w ostatnich trzech dekadach istotnie zmieniły się regulacje obejmujące obszary rachunkowości, bankowości, rozliczeń podatkowych czy ochrony danych osobowych. Brak działań legislacyjnych, które dostosowałyby treść rozporządzenia do całego systemu norm prawnych, powodował liczne trudności w prawidłowym funkcjonowaniu PKZP.

Sytuację ma uporządkować wdrożenie ustawy o kasach zapomogowo-pożyczkowych (dalej: ukzp; DzU z 2021 r., poz. 1666), która obowiązuje od 11 października br. W ciągu kolejnych 18 miesięcy jednostki powinny odpowiednio dostosować funkcjonujące w nich kasy do nowych regulacji. Na mocy przepisów przejściowych zawartych w rozdziale IX ukzp (art. 62–65) obecne PKZP stają się kasami zapomogowo-pożyczkowymi (dalej: KZP), które przejmują obsługę dotychczasowych wkładów i pożyczek.

Podobieństwa i różnice

Nowe regulacje stanowią w dużym zakresie powtórzenie przepisów rozporządzenia z 1992 r. Jednocześnie uporządkowują i uszczegóławiają zasady dotyczące funkcjonowania KZP, a także dostosowują je do obowiązujących regulacji uzz3. Mimo wielu podobieństw należy zwrócić uwagę na zupełnie nowe elementy – wprowadzenie niestosowanych dotąd rozwiązań oraz skodyfikowanie nieuregulowanych wcześniej zagadnień.

Ustawa normująca działanie KZP została podzielona na dziewięć rozdziałów, w których prawodawca formułuje przepisy ogólne, wskazuje członków kas oraz ich prawa i obowiązki, opisuje statut i działanie organów KZP, określa zasady prowadzenia rachunkowości i gospodarki finansowej, precyzuje sposób likwidacji kas, a także prezentuje przepisy karne, zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe, dostosowujące i końcowe.

Ogólne zasady funkcjonowania KZP

Pierwszy rozdział ukzp zawiera przepisy ogólne. Przedstawiają one glosariusz pojęć4 stosowanych w ustawie oraz formułują cel działania KZP, jakim jest udzielanie nieoprocentowanych pożyczek i przyznawanie zapomóg, jeśli oczywiście są na to wystarczające środki.

W działalności kasy nie jest już wymagana pieczęć, o której była mowa w § 46 rozporządzania i która przez lata musiała być stawiana na wszelkich dokumentach „produkowanych” przez PKZP.

Obowiązek wystąpienia o REGON

Warto zwrócić uwagę na art. 4 ukzp, który nie tylko dopuszcza składanie pism w formie elektronicznej (obok dotychczasowej formy papierowej) i wspomina o możliwości prowadzenia strony internetowej KZP, ale przede wszystkim zobowiązuje kasy do posiadania numeru REGON. Zgodnie z art. 66 ukzp zarząd ma 18 miesięcy na złożenie do GUS-u wniosku (RG-OP) o zmianę danych objętych wpisem do krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej.

Sprawowanie kontroli nad KZP

Ustawodawca uregulował również kwestię kontroli KZP. Dotychczas na mocy rozporządzenia nadzór nad kasą sprawował związek zawodowy. Obecnie zasady zostały sformułowane nieco inaczej. W pierwszej kolejności uprawnienia kontrolne wciąż przysługują zakładowej organizacji związkowej, o której mowa w art. 251 uzz. Ze względu na specyfikę poszczególnych jednostek reguły postępowania zostały dostosowane do różnych systemów reprezentacji pracowniczej. W przypadku gdy u pracodawcy działa więcej organizacji związkowych, muszą one stworzyć wspólną reprezentację związkową w celu sprawowania kontroli nad KZP5. Jeżeli u pracodawcy nie działają żadne organizacje związkowe, kontrola zostaje powierzona radzie pracowników, o której mowa w ustawie o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji. Dopiero w momencie gdy w zakładzie pracy nie funkcjonują ani związki zawodowe, ani rada pracowników, kontrolę sprawuje reprezentacja osób wykonujących pracę zarobkową wyłoniona w trybie przyjętym u danego pracodawcy.

Kontrola prowadzona przez uprawnione podmioty obejmuje m.in. analizę przekazywanych im protokołów z posiedzeń organów KZP oraz protokołów z kontroli działalności sporządzonych przez komisję rewizyjną, a także sprawozdań z bieżącej działalności organów KZP i sprawozdań finansowych.

Wsparcie ze strony pracodawcy

W art. 6 ukzp (będącym odpowiednikiem § 4 rozporządzenia) wyznaczono zakres pomocy, jaką świadczy pracodawca na rzecz KZP. Zachowano zasadę, zgodnie z którą szczegółowe warunki świadczenia takiej pomocy określa umowa zawarta między pracodawcą a KZP. Jednocześnie dodano, że w umowie tej można ustalić zasady wykonywania czynności podejmowanych u pracodawcy przez członków KZP w związku z realizacją ich obowiązków w zarządzie i komisji rewizyjnej.

Prawny status kas i zasady dotyczące ich członków

Drugi rozdział ukzp zawiera uregulowania dotyczące różnych praw i obowiązków członków KZP (zob. ramka „Prawa…”), a także zasady tworzenia kas międzyzakładowych oraz normy określające status KZP jako podmiotu posiadającego zdolność prawną.

Międzyzakładowa KZP

Nowością jest uregulowanie zasad powstawania i funkcjonowania międzyzakładowych KZP. Jedną z możliwości tworzenia takiej struktury jest podjęcie uchwały o przekształceniu KZP w międzyzakładową KZP, która obejmuje swym działaniem co najmniej dwóch pracodawców. W takim przypadku są oni również zobowiązani do udzielania kasie odpowiedniej pomocy, szczegółowo określonej w umowie. Jeśli umowa nie zawiera uregulowań w sprawie podziału kosztów działania międzyzakładowej KZP, zakłada się, że koszty są ponoszone przez pracodawców proporcjonalnie do liczby członków kasy wykonujących pracę u każdego z tych pracodawców. Liczba członków kasy w pierwszym roku jej działalności jest ustalana według stanu na dzień jej utworzenia, a w kolejnych latach – według stanu na 31 grudnia poprzedniego roku kalendarzowego.

Zdolność prawna

Bardzo ważną zmianą jest przyznanie KZP „zdolności prawnej” w zakresie niezbędnym do realizacji celów statutowych. Zgodnie z art. 9 ust. 1 ukzp kasa może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania oraz pozywać i być pozywana. Zdolność prawna jest nabywana z dniem złożenia podpisów pod statutem przez wszystkie osoby tworzące KZP. Wprowadzenie tego rozwiązania wynikało z rozbieżności rozstrzygnięć podejmowanych na przestrzeni lat przez Sąd Najwyższy. W uchwale z 13 października 2006 r. (III CZP 79/06) sąd uznał na podstawie obowiązujących wówczas przepisów, że kasy mają zdolność sądową, lecz nie zostały wyposażone w zdolność prawną. Z postanowienia z 25 stycznia 2017 r. (IV CSK 149/16) wynika natomiast, że kasom nie można odmówić zdolności prawnej.

Co istotne, w art. 9 ust. 2 i 3 ukzp zastrzeżono, że KZP nie może prowadzić działalności gospodarczej, a członkowie kasy odpowiadają za jej zobowiązania w części proporcjonalnej do ich wkładów członkowskich.

[…]

Artur Przyszło
Autor jest specjalistą z dziedziny rachunkowości budżetowej i finansów publicznych. Ma wieloletnie doświadczenie w pracy głównego księgowego jsfp oraz pracownika departamentu nadzoru i kontroli. Jest wykładowcą akademickim i szkoleniowcem.