Artykuł pochodzi z wydania: Lipiec-Sierpień 2024
Realizacja budżetu wiąże się z personalną odpowiedzialnością osób uczestniczących w tym procesie, dlatego ważne jest ustalenie zakresu ich kompetencji na każdym etapie czynności. Nawet niewielkie opóźnienia w dostosowaniu planu finansowego do potrzeb wydatkowych może być bowiem przyczyną poniesienia bezpośredniej odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
Budżet każdej jednostki sektora publicznego jest źródłem informacji o sposobach gromadzenia i wydatkowania środków publicznych. Analiza danych budżetowych pozwala też weryfikować prawidłowość zarządzania tymi procesami, przede wszystkim ich zgodność z obowiązującymi przepisami. Niestaranne wykonanie wspomnianych obowiązków może skutkować postawieniem zarzutu naruszenia dyscypliny finansów publicznych. Dotyczy to wszystkich jsfp – funkcjonujących zarówno w ramach budżetu państwa, jak i budżetów samorządowych.
Cechy budżetu
Wzorcowe cechy budżetu mogą być definiowane za pomocą zasad budżetowych. Zasady te mają zapewnić prawidłowy przebieg wszystkich procesów związanych z szeroko rozumianą gospodarką finansową poszczególnych jsfp. Dotyczą też konstrukcji i zakresu treści budżetu.
Budżet odzwierciedla sytuację finansową jednostki i pozwala urealnić założone przez nią cele i zadania. Jeśli jednostka planuje jakieś przedsięwzięcie, to powinna jak najdokładniej określić w budżecie jego koszty, czas realizacji i spodziewane przychody. Na podstawie danych budżetowych może racjonalnie podzielić dostępne środki finansowe i zasoby kadrowe (bez obaw, że pojawią się nieprzewidziane niedobory), a także zweryfikować niedociągnięcia w procesie inwestycyjnym i w konsekwencji – przewidzieć trudności, jakie mogą się pojawić na drodze do realizacji założonego celu.
Budżet państwa
Budżet państwa jest planem wydatków i dochodów państwa obejmującym określony czas (zazwyczaj rok kalendarzowy, nazywany rokiem budżetowym). Kwoty te są związane z wykonywaniem zadań ekonomicznych i społecznych przez władzę państwową. Do budżetu państwa włączane są środki finansowe pochodzące z budżetu Unii Europejskiej i niepodlegające zwrotowi środki ze źródeł zagranicznych, a także wydatki finansowane z tych kwot. Zestawienie wspomnianych dochodów i wydatków w budżecie jest prezentowane w układzie ex ante i ex post.
Uchwalenie budżetu w formie ustawy sprawia, że jest to podstawowy plan finansowy państwa. Jednocześnie ma charakter funduszu redystrybucyjnego, który funkcjonuje na zasadach określonych w ustawie o finansach publicznych (dalej: ufp).
Budżet jst
Zgodnie z art. 211 ust. 4 ufp podstawą gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego w danym roku budżetowym jest uchwała budżetowa, która obejmuje budżet i załączniki. Budżet jst to plan dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów.
Ustawodawca wskazał podstawowe kategorie wydatków budżetowych w art. 236 ufp. Z przepisu tego wynika, że w planie wydatków budżetu jst wyszczególnia się – w układzie działów i rozdziałów klasyfikacji budżetowej – planowane kwoty wydatków bieżących i wydatków majątkowych. Rodzaje zadań, w związku z którymi są ponoszone dane wydatki, zostały określone w odrębnych przepisach.
W budżecie jst ujmuje się wydatki związane ze wszystkimi zadaniami realizowanymi przez jst – niezależnie od ich rodzaju. Dotyczy to więc:
- zadań własnych;
- zadań zleconych (z zakresu administracji rządowej lub zleconych ustawami);
- zadań przyjętych przez jst do realizacji w drodze umowy lub porozumienia;
- zadań realizowanych wspólnie z innymi jst;
- pomocy rzeczowej lub finansowej dla innych jst (określonej odrębną uchwałą przez organ stanowiący jst);
- programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 ufp (środków pochodzących z budżetu UE i niepodlegających zwrotowi środków pochodzących ze źródeł zagranicznych).
Również Główna Komisja Orzekająca zwraca uwagę na obowiązek odrębnego prezentowania każdego rodzaju zadania w budżecie jst. W jednym z wyroków wyjaśniła, że np. zadania z zakresu administracji rządowej lub zlecone na podstawie ustaw są realizowane przez jst ze środków przekazywanych przez wojewodę w formie dotacji celowej. W świetle art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy o dochodach jst dotacja ta stanowi dochód samorządu. To oznacza, że musi być ujęta w budżecie jst, podobnie jak wydatki związane z realizacją wspomnianych zadań. Wyraźnie wskazuje na to art. 237 ust. 2 pkt 1 ufp, zgodnie z którym w planie dochodów i wydatków budżetu jst wyodrębnia się dochody i wydatki związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych jst odrębnymi ustawami.
[…]
Małgorzata Filipek-Orwat
Autorka ma wieloletnie doświadczenie w stosowaniu przepisów pzp i uondfp. Opracowała wiele publikacji z tego zakresu.