Artykuł pochodzi z wydania: Październik 2024
Kredyty i pożyczki to istotne źródła finansowania zadań publicznych. Choć instrumenty te spełniają takie same cele, mają różny charakter i są odmiennie traktowane w ramach procesów związanych z ustalaniem budżetu, przeprowadzaniem zamówień publicznych czy ujmowaniem zdarzeń w ewidencji księgowej.
Zaciąganie zobowiązań dłużnych przez jednostki samorządu terytorialnego jest w zasadzie jednym z najistotniejszych elementów zarządzania gospodarką finansową jst. Konieczność sięgania po takie rozwiązanie pojawia się wówczas, gdy decyzja o finansowaniu różnego rodzaju przedsięwzięć zostaje skonfrontowana z istotnie ograniczonymi możliwościami budżetowymi i jednocześnie praktycznie nieograniczonymi potrzebami wydatkowymi.
Do wciąż popularnych metod zaciągania długu należy zaliczyć kredyty i pożyczki. Zgodnie z art. 89 ustawy o finansach publicznych (dalej: ufp) jednostki samorządu terytorialnego mogą zaciągać kredyty i pożyczki na:
- pokrycie występującego w ciągu roku przejściowego deficytu budżetu jst;
- finansowanie planowanego deficytu budżetu jst;
- spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań z tytułu emisji papierów wartościowych oraz zaciągniętych pożyczek i kredytów;
- wyprzedzające finansowanie działań finansowanych ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej.
Pokrycie przejściowego deficytu
Kredyty i pożyczki zaciągnięte na spłatę występującego w ciągu roku przejściowego deficytu budżetowego, a więc w przypadku wystąpienia ujemnego salda (debetu) na rachunku bankowym, podlegają spłacie w tym samym roku, w którym zostały zaciągnięte. To oznacza, że mają charakter krótkoterminowy.
Przychodów z tego tytułu nie wykazuje się po stronie planu w sprawozdaniu Rb-NDS. W razie wystąpienia przejściowego deficytu na rachunku bieżącym na koniec okresu sprawozdawczego (w praktyce jest to dozwolone tylko w sprawozdaniach za pierwszy, drugi i trzeci kwartał) jednostka musi jednak wykazać tę kwotę w sprawozdaniu Rb-NDS po stronie wykonania w pozycji D.17 „stan niespłaconych na koniec okresu sprawozdawczego zobowiązań przeznaczonych na cel, o którym mowa w art. 89 ust. 1 pkt 1 ustawy o finansach publicznych”. Wartość tę należy również ująć w sprawozdaniu Rb-Z w pozycji E.2.1 „kredyty i pożyczki krótkoterminowe” w kolumnie dotyczącej banków.
Pożyczki na inwestycje i postępowanie naprawcze
Na finansowanie wydatków na inwestycje i zakupy inwestycyjne, w tym ujęte w ramach przedsięwzięć wykazanych w wieloletniej prognozie finansowej, jst mogą zaciągać pożyczki w państwowych funduszach celowych oraz w państwowych i samorządowych osobach prawnych zaliczanych do sektora finansów publicznych (czyli w instytucjach innych niż banki). Warto podkreślić, że zgodnie z literalnym brzmieniem przepisów mogą zaciągać w tym zakresie wyłącznie pożyczki (z wyłączeniem kredytów).
Ponadto w świetle art. 224 ufp samorząd może uzyskać pożyczkę z budżetu państwa, jeżeli realizuje postępowanie naprawcze lub przystępuje do jego realizacji, a z analizy programu takiego postępowania wynika, że w stopniu wysoce prawdopodobnym:
- nastąpi poprawa sytuacji finansowej jst oraz skuteczności w wykonywaniu jej ustawowych zadań;
- najpóźniej na koniec roku, w którym upływa termin spłaty pożyczki, zostaną zachowane zasady określone w art. 242–244 ufp;
- zapewniona zostanie spłata pożyczki wraz z odsetkami.
Jednocześnie należy zaznaczyć, że zasadniczo taka pożyczka i naliczone od niej odsetki nie podlegają umorzeniu. Niekiedy z zasad zaciągania pożyczek z państwowych funduszy celowych wynika jednak możliwość umorzenia części udzielonej pożyczki.
Wymóg uzyskania opinii RIO
Warunkiem zaciągnięcia kredytu lub pożyczki jest uzyskanie przez zarząd jst opinii właściwej regionalnej izby obrachunkowej w przedmiocie możliwości spłaty zobowiązania. Warto zauważyć, że ustawodawca nie wymaga, aby opinia ta była wyłącznie pozytywna. Wystarczający jest sam fakt jej uzyskania. Niemniej otrzymanie negatywnej opinii może znacznie utrudnić procedurę wyboru kredytodawcy bądź pożyczkodawcy ze względu na mało atrakcyjne warunki korzystania z instrumentów dłużnych oferowanych danej jst lub całkowity brak chętnych do współpracy instytucji finansujących.
Finansowanie z KPO
W aspekcie budżetowym niewątpliwie ważnym elementem rozpatrywanym przez jst przy zaciąganiu zobowiązań – w kontekście wyboru między kredytem a pożyczką – są uwarunkowania związane z Krajowym Planem Odbudowy. Jednym z jego elementów jest możliwość ubiegania się przez jst o preferencyjne pożyczki (za pośrednictwem Banku Gospodarstwa Krajowego), choćby w obszarze zielonej transformacji miast.
[…]
Mateusz Bieniek
Autor jest skarbnikiem w urzędzie jst, byłym głównym księgowym w państwowej jednostce budżetowej.