Artykuł pochodzi z wydania: Styczeń 2025
Księgowi i kierownicy OPS-ów powinni odpowiednio reagować na pojawiające się ryzyko braku środków na realizację zadań statutowych. Muszą informować właściwe osoby w gminie o bieżącej sytuacji finansowej oraz podejmować kroki zmierzające do zapewnienia płynności budżetowej i uniknięcia naruszenia dyscypliny finansów publicznych.
Zarządzanie budżetem w ośrodkach pomocy społecznej (dalej: OPS-y) i centrach usług społecznych (dalej: CUS-y) od lat stanowi wyzwanie – nie tylko z uwagi na specyfikę i poziom skomplikowania zadań, lecz także poważne problemy finansowe, z którymi zmagają się księgowi i kierownicy tych podmiotów. Każdy rok budżetowy w jednostce pomocy społecznej to swoista „walka” o zapewnienie środków na podstawowe zadania, ponieważ możliwości finansowe znacząco odbiegają od rozmiarów rzeczywistych potrzeb. Mimo licznych postulatów dostosowania budżetów do realizowanych celów jednostki często otrzymują zdecydowanie mniejsze kwoty niż te, o które wnioskowały (czy to w ramach środków budżetu państwa, czy też środków własnych gminy). W kolejnych podrozdziałach przedstawiam najważniejsze problemy i podpowiadam, jak sobie z nimi poradzić.
Problem niedoszacowania budżetów
Od lat OPS-y i CUS-y borykają się z chronicznym niedoszacowaniem budżetów. Dotyczy to zarówno zadań własnych gminy, jak i zadań finansowanych z budżetu państwa. Jednostki pomocy społecznej wskazują swoje realne potrzeby w procesie przygotowywania danych finansowych do projektu budżetu na dany rok. Ostatecznie otrzymują jednak tylko część wnioskowanych środków. Niedoszacowanie najbardziej dotyka takich obszarów jak:
- świadczenia dla podopiecznych i pomoc doraźna;
- wynagrodzenia dla pracowników;
- wydatki bieżące.
Świadczenia dla podopiecznych i pomoc doraźna
Największą pulę wydatków OPS-u stanowią świadczenia pieniężne i niepieniężne dla podopiecznych i świadczeniobiorców. Obejmują one przede wszystkim koszty:
- wsparcia dla najuboższych;
- pobytu w domach pomocy społecznej dla niesamodzielnych i samotnych mieszkańców gminy;
- pobytu dzieci w rodzinnej pieczy zastępczej;
- schronienia dla osób pozbawionych dachu nad głową.
W miarę starzenia się społeczeństwa coraz częściej konieczne jest wsparcie osób w podeszłym wieku. Zwiększa się też potrzeba pomocy osobom z problemami opiekuńczo-wychowawczymi. Dodatkowo stale wzrastają koszty świadczeń pieniężnych w formie zasiłków celowych (na zakup leków, opału, żywności, odzieży i obuwia) oraz świadczeń niepieniężnych (np. opłat za pobyt w domach pomocy społecznej czy dofinansowania pobytu dzieci w pieczy zastępczej). Takie wsparcie jest szczególnie istotne w kontekście wzrostu cen wywołanego inflacją.
Gminy, mimo zgłaszania wspomnianych potrzeb przez OPS-y, często nie tworzą rezerw na tego rodzaju wydatki. W efekcie jednostki pomocy społecznej są zmuszone do cyklicznego wnioskowania do skarbnika gminy o środki brakujące w trakcie roku.
W radzeniu sobie z niedoborami może pomóc regularne zgłaszanie potrzeb finansowych, wnioskowanie o przesunięcia budżetowe i odpowiednie planowanie dalszych wydatków (do końca roku).
- Regularne raportowanie
Księgowi powinni stale monitorować poziom wydatków i składać cykliczne wnioski (pisma o zmiany w planie budżetu) do skarbnika gminy, jasno wykazując niedobory i ryzyko eskalacji problemów. Niejednokrotnie już z samych informacji sprawozdawczych OPS-ów (kwartalnych sprawozdań Rb-28S) można wywnioskować, że zaangażowanie przekracza plan finansowy. Mimo to kierownicy tych jednostek powinni dodatkowo informować organ zarządzający gminą o nieprzewidzianych dotąd potrzebach (dotyczących środków ujmowanych w poszczególnych podziałkach klasyfikacji budżetowej) i wyczerpująco uzasadniać konieczność poniesienia wydatków (na podstawie przeprowadzonych analiz).
- Wnioski o przesunięcia budżetowe
W miarę możliwości należy wnioskować o przesunięcia środków w ramach budżetu, aby uniknąć sytuacji, w której zobowiązania są większe niż dostępne fundusze. Pozwoli to uniknąć naruszenia dyscypliny finansów publicznych, do którego może dojść np. w wyniku niekontrolowanego zaciągania zobowiązań.
- Planowanie z zapasem
Na etapie konstrukcji budżetu warto sygnalizować skarbnikowi konieczność uwzględnienia możliwych fluktuacji (czyli zmienności, płynności, niestałości) wydatków w danej kategorii i podkreślać związane z nimi szczególne ryzyko finansowe. Niestety bardzo często skarbnicy gmin nie wyrażają na to zgody na etapie projektowania budżetu.
[…]
Małgorzata Jaźwińska
Autorka jest główną księgową w ośrodku pomocy społecznej, ekspertką z zakresu rachunkowości tej kategorii jednostek.