Artykuł pochodzi z wydania: Listopad 2025
Zagadnienie dni ustawowo wolnych od pracy ma ogromne znaczenie praktyczne dla pracodawców i pracowników. Ustanowienie wolnej Wigilii oddziałuje na organizację czasu pracy i potencjalne dodatki za pracę nadliczbową lub dodatki za pracę w święta. Wiąże się też z problematyką dopuszczalności zlecania pracy w święto.
Przyjmuje się, że dni wolne od pracy to czas regeneracji sił witalnych pracownika, czas na odpoczynek – zarówno w wymiarze tygodniowym, jak i rocznym. Niezwykle istotne jest także określenie zobowiązania pracowniczego w zakresie ilości świadczonej pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym czasu pracy, ponieważ ma wpływ na należne pracownikowi wynagrodzenie za wykonaną pracę. Właśnie z tej perspektywy duże znaczenie ma ustawa z dnia 6 grudnia 2024 r. o zmianie ustawy o dniach wolnych od pracy oraz niektórych innych ustaw (dalej: ustawa nowelizująca).
Zakres zmian
Na podstawie ustawy nowelizującej ustawodawca zmienił kilka aktów prawnych:
- ustawę o dniach wolnych od pracy (dalej: udwp);
- kodeks pracy (dalej: kp);
- kodeks karny;
- ustawę o ograniczeniu handlu w niedzielę i święta oraz w niektóre inne dni (dalej: uoh).
W konsekwencji tych zmian katalog dni wolnych od pracy został powiększony o Wigilię Bożego Narodzenia (24 grudnia).
Ustalenie dni wolnych od pracy w przepisach udwp oddziałuje na całą sferę stosunków pracowniczych, przede wszystkim w zakresie organizacji czasu pracy (np. obniżenie ustawowego wymiaru czasu pracy), w obszarze prawa do wynagrodzenia za pracę (np. dodatki za pracę nadliczbową, potencjalne dodatki za pracę w święta) czy w ogóle dopuszczalności zlecania pracy w święto.
Nie należy jednocześnie zapominać, że ustawa nowelizująca zmieniła też zakres ograniczeń handlu w niedzielę i święta oraz w niektóre inne dni. Przede wszystkim ustawodawca postanowił, że zakazane jest powierzanie wykonywania pracy w handlu lub wykonywania czynności związanych z handlem nieodpłatnie w placówkach handlowych w niedziele i święta, a także w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy.
Jednocześnie zakaz handlu nie dotyczy:
- kolejnych trzech niedziel poprzedzających Wigilię Bożego Narodzenia;
- niedzieli bezpośrednio poprzedzającej pierwszy dzień Wielkiej Nocy;
- ostatniej niedzieli przypadającej w styczniu, kwietniu, czerwcu i sierpniu.
Interesujące jest zastrzeżenie dotyczące trzech handlowych niedziel poprzedzających Wigilię Bożego Narodzenia. Ustawodawca doprecyzował, że pracownik lub osoba zatrudniona w handlu może wykonywać pracę w handlu oraz realizować czynności związane z handlem nie więcej niż w dwie takie niedziele.
Jednocześnie w placówkach handlowych po godzinie 14.00 w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy zakazane są:
- handel i wykonywanie czynności związanych z handlem;
- powierzanie pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania pracy w handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem.
Wyjątki od tej zasady są określone w art. 6 uoh.
Ponadto ustawodawca wprowadził normę uprawniającą pracownika do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze skróceniem czasu pracy. Otóż pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem wymiaru jego czasu pracy z powodu wykonywania pracy w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy do godziny 14.00.
Powody wprowadzenia nowego dnia wolnego
Powszechne oddziaływanie na prawo pracy ma art. 1 ustawy nowelizującej. To na podstawie tego właśnie przepisu Wigilia Bożego Narodzenia stała się dniem wolnym od pracy. Jest dniem wolnym w rozumieniu przepisów prawa pracy i ma charakter szczególny.
Wyjątkowość dni wolnych od pracy wynika z ustawy zasadniczej. Zgodnie z art. 66 Konstytucji RP pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów. Maksymalne normy czasu określa ustawa. Umieszczenie zagadnienia dni wolnych od pracy w rozdziale II Konstytucji RP, poświęconej wolnościom, prawom oraz obowiązkom człowieka i obywatela, podkreśla znaczenie tej problematyki.
Należy zauważyć, że doniosłość tego zagadnienia stanowiła kanwę wypracowania projektu ustawy nowelizującej. Uzasadnienie ustawy przedstawione przez projektodawców wskazuje na głębokie podstawy o charakterze aksjologicznym, które były motywacją do podjęcia decyzji o złożeniu tego projektu do Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnieniu projektu podkreślono szczególny charakter Wigilii Bożego Narodzenia w naszym kręgu kulturowym. Polacy spędzają bowiem ten dzień w gronie rodzinnym, kultywując m.in. tradycje religijne. Wcześniej pracodawcy samodzielnie, z własnej inicjatywy, skracali czas pracy w tym dniu, aby pracownicy mogli przygotować się do wieczornych tradycji, zwłaszcza jeżeli wybierali się w podróż do najbliższych. Wyjątkowość tego dnia i wieczoru z perspektywy religijnej i rodzinnej była głównym powodem zmiany przepisów. Miała ona o tyle duże znaczenie, że dotyczyła szerokiego kręgu osób, ponieważ liczba pracowników najemnych jest w Polsce stosunkowo szeroka. W uzasadnieniu do ustawy podniesiono także inny bardzo istotny aspekt – dodatkowy dzień wolny w Wigilię Bożego Narodzenia powinien ułatwić pracownikom łączenie życia zawodowego z życiem prywatnym, m.in. sprawowanie opieki nad dziećmi, które najczęściej nie mają w tym dniu zajęć edukacyjnych, a jedynie zajęcia opiekuńcze zapewnione w szkołach.
Wydaje się, że poszukiwanie dodatkowych dni wolnych od pracy w polskim systemie prawnym jest głęboko uzasadnione i wymaga poszerzonej refleksji prawnej. Właściwe jest analizowanie tych rozwiązań w kontekście przesłanek aksjologicznych, które wartościują działania ustawodawcy.
[…]
Łukasz Paroń
Autor jest specjalistą z zakresu prawa pracy, redaktorem naczelnym kwartalnika „Kadry i Płace w Administracji”.