Artykuł pochodzi z wydania: Czerwiec 2019
Odprawa emerytalno-rentowa jest świadczeniem przysługującym pracownikowi raz w życiu w związku z przejściem na rentę lub emeryturę. Pracodawca nie może się uchylić od wypłaty świadczenia, jeśli pracownik spełnia ustawowe warunki. Różne okoliczności ustania stosunku pracy sprawiają jednak, że stwierdzenie uprawnień z tego tytułu nie zawsze jest oczywiste.
Zakończenie stosunku pracy oznacza dla pracodawcy obowiązek rozliczenia się z pracownikiem – nie tylko poprzez wypłatę wynagrodzenia za wykonaną pracę, ale często i wypłatę określonych w przepisach świadczeń, które przysługują pracownikowi w związku z ustaniem stosunku pracy. Przykładem takiego świadczenia jest odprawa emerytalno-rentowa, której niewypłacenie we właściwym terminie może zostać uznane za wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Jednocześnie w takiej sytuacji pracownik będzie mógł domagać się od pracodawcy odsetek naliczanych od dnia rozwiązania stosunku pracy.
Prawo do odprawy emerytalnej
Zgodnie z art. 921 § 1 ustawy Kodeks pracy (dalej: kp) pracownikowi, który spełnia warunki uprawniające do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy i którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. W myśl § 2 tego artykułu pracownik, który otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej prawa.
Ustawodawca w przywołanych regulacjach ustalił minimalny standard uprawnień płacowych przysługujących pracownikowi z tytułu ustania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę i nałożył tym samym na pracodawców obowiązek wypłacenia świadczenia w postaci odprawy. Odprawa emerytalna lub rentowa jest świadczeniem o charakterze powszechnym, ustawowo gwarantowanym. Jej wysokość odpowiada jednomiesięcznemu wynagrodzeniu za pracę pracownika i jest niezależna od stażu zatrudnienia uprawnionego. Jak wskazuje się w orzecznictwie, jest to świadczenie, które każdy pracownik powinien otrzymać raz w życiu, gdy traci swój status pracowniczy w związku z przejściem na rentę lub emeryturę (zob. wyrok SN z 9 grudnia 2015 r., I PK 1/15).
Prawo do odprawy emerytalno-rentowej jest niezbywalne. Pracownik nie może się go zrzec. Warto też pamiętać, że choć odprawy emerytalne nie zostały normatywnie zakwalifikowane do wynagrodzeń za pracę, to podlegają takiej samej ochronie (zob. wyrok SN z 16 marca 2017 r., I PK 110/16). To oznacza, że pracodawca nie może się uchylić od wypłaty odprawy emerytalno-rentowej, jeśli pracownik spełnia warunki do jej przyznania. W razie niewypłacenia należnej odprawy pracodawca naraża się na odpowiedzialność wykroczeniową w związku z naruszeniem praw pracowniczych, za co grozi grzywna od 1000 zł do 30 000 zł (art. 282 kp).
Szczególne zapisy korzystniejsze dla pracownika
Warto zauważyć, że w układach zbiorowych pracy i w regulaminach wynagradzania można ukształtować zasady nabywania prawa do odprawy emerytalno-rentowej oraz ustalania jej wysokości w sposób korzystniejszy dla pracowników, niż wynika to z przywołanego na wstępie art. 921 § 1 kp (zob. uchwała SN z 18 marca 2010 r., II PZP 1/10). Poza tym takie prawo może przysługiwać na podstawie tzw. pragmatyk służbowych, czyli ustaw szczególnych regulujących kwestie związane ze stosunkiem pracy i odnoszących się wyłącznie do pewnej kategorii pracowników. Przykładem takiego szczególnego uregulowania jest ustawa o pracownikach samorządowych (dalej: ups). Zgodnie z art. 36 ust. 2 ups pracownikowi samorządowemu przysługuje m.in. jednorazowa odprawa w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy. Wysokość odprawy, zgodnie z art. 38 ust. 3 ups, odpowiada:
- dwumiesięcznemu wynagrodzeniu – po 10 latach pracy;
- trzymiesięcznemu wynagrodzeniu – po 15 latach pracy;
- sześciomiesięcznemu wynagrodzeniu – po 20 latach pracy;
Termin wypłaty odprawy
W art. 921 kp nie wskazano terminu wypłaty odprawy emerytalnej. Co istotne jednak, datą wymagalności (terminem, w którym powinna nastąpić wypłata) tego świadczenia jest dzień rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego. Wówczas zostają bowiem spełnione wszystkie przesłanki warunkujące nabycie prawa do odprawy. Jak wskazał SN w wyroku z 9 kwietnia 1998 r. (I PKN 508/97), roszczenie o zapłatę odprawy jest wymagalne od dnia rozwiązania stosunku pracy – także wtedy, gdy orzeczenie przyznające emeryturę lub rentę zostało wydane później. Niedotrzymanie tego terminu powoduje, że pracownik ma prawo domagać się od pracodawcy odsetek za zwłokę, zgodnie z zasadami prawa cywilnego.
Roszczenie o wypłatę odprawy emerytalno-rentowej ulega przedawnieniu w okresie 3-letnim (zgodnie z ogólnym terminem wynikającym z art. 291 § 1 kp).
Związek ustania stosunku pracy z przejściem na emeryturę lub rentę
Aby ustalić, czy w danej sytuacji należy się pracownikowi wypłata odprawy emerytalno-rentowej, pracodawca powinien w pierwszej kolejności stwierdzić, czy w danym przypadku stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy (zob. wyrok SN z 2 marca 2010 r., II PK 239/09).
- Szerokie rozumienie pojęcia „związek”
W wielu sytuacjach poprawne definiowanie „związku” pomiędzy ustaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę lub rentę nie jest wbrew pozorom oczywiste. Jak wskazuje się w orzecznictwie sądowym, związek ten może być rozmaicie pojmowany. Choć najczęściej pojawi się związek przyczynowo-skutkowy, to w niektórych przypadkach wystarczy, że będzie to związek czasowy lub funkcjonalny, który zostaje zachowany, jeżeli ustaniu stosunku pracy towarzyszy nabycie prawa do emerytury lub renty (zob. wyrok SN z 8 grudnia 2015 r., I PK 345/14).
Najogólniej rzecz ujmując, związek między ustaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę lub na rentę z tytułu niezdolności do pracy powinien być rozumiany szeroko. Wystarczy zatem, że pracownik w związku z ustaniem zatrudnienia, już po zakończeniu stosunku pracy, nabędzie status emeryta lub rencisty (zacznie korzystać z prawa do emerytury lub renty). Decydujące znaczenie dla nabycia omawianego świadczenia ma bowiem przejście na emeryturę lub rentę połączone z definitywnym ustaniem stosunku pracy (zob. przykład 1), czyli zmiana statusu pracownika na status emeryta lub rencisty przez osobę, która w związku z ustaniem stosunku pracy korzysta z uzyskanych uprawnień emerytalnych lub rentowych (zob. wyrok SN z 6 czerwca 2000 r., I PKN 700/99; wyrok SA w Warszawie z 26 lipca 2018 r., III APa 53/17).
- Przyczyny ustania stosunku pracy
W orzecznictwie podkreśla się także, że odprawa emerytalno-rentowa w związku z przejściem na emeryturę lub rentę przysługuje pracownikowi niezależnie od przyczyn, które legły u podstaw ustania stosunku pracy. Co istotne, w art. 921 § 1 kp prawo do odprawy emerytalno-rentowej powiązano bowiem z ustaniem, nie zaś z rozwiązaniem stosunku pracy. Tym samym wygaśnięcie stosunku pracy wskutek upływu czasu, na jaki zawarto umowę o pracę, nie wyklucza związku ustania zatrudnienia z przejściem na emeryturę (zob. wyrok SN z 28 lipca 1999 r., I PKN 174/99).
[…]
Tomasz Głębocki
Autor jest radcą prawnym zatrudnionym w państwowej jednostce organizacyjnej. Specjalizuje się w prawie ubezpieczeń społecznych i prawie pracy.