Ulga badawczo-rozwojowa w działalności wodno-kanalizacyjnej

Podmioty prowadzące działalność wodno-kanalizacyjną w zasadzie nie korzystają z ulgi B+R, mimo że realizowane przez nie prace mogą przyczyniać się do powstania nowej jakości, wiedzy czy technologii, które uzasadniałyby zastosowanie takiej preferencji podatkowej. Z wyjaśnień Ministerstwa Finansów i Dyrektora KIS wynika, że konieczne jest także spełnienie pewnych dodatkowych kryteriów.

W 2016 r. wprowadzono nową ulgę podatkową obejmującą wydatki na działalność badawczo-rozwojową (tzw. ulgę B+R), które podatnik może odliczać od podstawy opodatkowania, i to podwójnie. Ulga ta zastąpiła poprzedni system odliczania wydatków na nowe technologie. Ministerstwo Finansów zakładało, że preferencja będzie wykorzystywana w szerszym zakresie, co wynika z szacunków przedstawionych wraz z projektem nowelizacji przepisów dotyczących tej kwestii, wprowadzonych w życie w 2018 r. Resort zakładał, że w związku z korzystaniem przez przedsiębiorców z ulgi B+R do budżetu wpłynie ok. 1 mld zł mniej z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych. Tymczasem z oficjalnych danych wynika, że podatnicy skorzystali jedynie z jednej trzeciej tej kwoty.

Działalność badawczo-rozwojowa a wodno-kanalizacyjna

Zgodnie z art. 4a pkt 26 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej: updop) działalnością badawczo-rozwojową jest działalność twórcza obejmująca badania naukowe lub prace rozwojowe, podejmowana w sposób systematyczny w celu zwiększenia zasobów wiedzy oraz wykorzystania ich do tworzenia nowych zastosowań.
W kolejnym punktach art. 4a updop wyjaśniono, że ilekroć w ustawie jest mowa o badaniach naukowych, oznacza to badania podstawowe oraz badania aplikacyjne w rozumieniu art. 4 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (dalej: pswn). Ilekroć natomiast w updop jest mowa o pracach rozwojowych, chodzi o prace rozwojowe w rozumieniu art. 4 ust. 3 pswn. Na gruncie tej regulacji prace rozwojowe są działalnością obejmującą nabywanie, łączenie, kształtowanie i wykorzystywanie dostępnej aktualnie wiedzy i umiejętności, w tym w zakresie narzędzi informatycznych lub oprogramowania, do planowania produkcji oraz projektowania i tworzenia zmienionych, ulepszonych lub nowych produktów, procesów lub usług, z wyłączeniem działalności obejmującej rutynowe i okresowe zmiany wprowadzane do nich, nawet jeżeli takie zmiany mają charakter ulepszeń.

Warto zauważyć, że w ramach działalności wodno-kanalizacyjnej również mogą być prowadzone badania aplikacyjne, czyli systematyczne prace mające na celu zdobycie nowej wiedzy oraz umiejętności, nastawione na opracowywanie nowych produktów, procesów lub usług albo wprowadzanie do nich znaczących ulepszeń. Prace badawczo-rozwojowe prowadzone w ramach działalności wodno-kanalizacyjnej powinny przy tym spełniać warunki wynikające z zacytowanego art. 4 ust. 3 pswn.

W ramach działalności podejmowanej przez spółki komunalne lub samorządowe zakłady budżetowe, zaopatrujące mieszkańców w wodę poza obszarem wiejskim, mogłaby powstać nowa jakość, wiedza, technologia, proces lub lepsza usługa (z uwagi na zwolnienie przedmiotowe i podmiotowe z podatku dochodowego od osób prawnych wykluczone są zakłady zaopatrujące w wodę obszary wiejskie, o ile nie są wyłączone ze zwolnienia zgodnie z art. 17 ust. 1c updop, oraz jednostki budżetowe, w tym także referaty i wydziały urzędów gmin). Dzięki działaniom pracowników, technologów oraz firm zewnętrznych mogłaby być zdobywana i wykorzystywana aktualnie dostępna wiedza, która posłużyłaby do wprowadzenia usprawnień w istniejącej sieci i w ofercie usług. Zastosowane rozwiązania mogłyby zwiększyć wydajność sieci, a to przełożyłoby się następnie na zwiększenie zyskowności.

Działania jednostek samorządu terytorialnego (dalej: jst) i spółek komunalnych nie muszą być przy tym innowacyjne. Miarą prac badawczo-rozwojowych jest usprawnienie, ulepszenie lub wprowadzenie nowego rozwiązania u samego podatnika. Nie ma przy tym przeszkód prawnych i podatkowych, by opierać się na zasobach wiedzy zdobytej w dotychczasowej praktyce. Wymagana jest jednak twórczość, systematyczność, zwiększanie zasobów wiedzy oraz ich wykorzystanie do tworzenia nowych zastosowań.

Istota ulgi B+R

Ulga badawczo-rozwojowa polega na wyodrębnieniu – ze wszystkich wydatków podatnika – kosztów kwalifikowanych, które podlegają rozliczeniu podatkowemu dwa razy. Po raz pierwszy jako koszty uzyskania przychodów. Po raz drugi – przez pomniejszenie podstawy opodatkowania w zeznaniu rocznym. Zgodnie z art. 18d ust. 5 updop kwalifikowane koszty uzyskania przychodów dwukrotnie pomniejszają rozliczenie podatku, jednak pod warunkiem że nie zostały podatnikowi zwrócone w jakiejkolwiek formie (np. dotacji) lub nie zostały odliczone od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym (np. w ramach innych ulg).

Zasadniczo kwota nadzwyczajnych kosztów podatkowych nie może przekroczyć 100% lub 150% kosztów określonych w treści updop. Koszty kwalifikowane obejmują wydatki na:

1. wynagrodzenia pracowników (w części związanej z działalnością B+R) oraz związane z nimi składki na ubezpieczenia społeczne;
2. wynagrodzenia z tytułu umów zlecenia lub o dzieło (w części związanej z działalnością B+R) oraz związane z nimi składki na ubezpieczenia społeczne;
3. nabycie sprzętu specjalistycznego (niezaliczanego do środków trwałych) oraz materiałów i surowców bezpośrednio związanych z prowadzoną działalnością B+R; ekspertyzy, opinie, usługi doradcze i usługi równorzędne, świadczone lub wykonywane na podstawie umowy przez podmioty, o których mowa w przepisach pswn, a także nabycie od nich wyników prowadzonych przez nich badań naukowych, na potrzeby działalności B+R;
4. odpłatne korzystanie z aparatury naukowo-badawczej lub nabycie usługi wykorzystania takiej aparatury – wyłącznie na potrzeby prowadzonej działalności B+R, jeżeli to korzystanie lub zakup nie wynikają z umowy zawartej z podmiotem powiązanym z podatnikiem;
5. wskazane koszty uzyskania i utrzymania patentu, prawa ochronnego na wzór użytkowy lub prawa z rejestracji wzoru przemysłowego;
6. odpisy amortyzacyjne od środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych wykorzystywanych w prowadzonej działalności B+R, z wyłączeniem samochodów osobowych oraz budowli, budynków i lokali, które są odrębną własnością (część tych wyłączeń nie dotyczy centrów badawczo-rozwojowych).

Prawo do odliczenia wymienionych kosztów kwalifikowanych wymaga spełnienia przez podatnika kilku warunków (zob. ramka „Warunki…”).

Jednocześnie należy pamiętać, że prace badawczo-rozwojowe muszą charakteryzować się twórczym charakterem w skali danego przedsięwzięcia. Przesłankę tę oceniały już sądy administracyjne. Przykładowo w wyroku z 9 października 2019 r. (II FSK 3589/17) Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że ulga podatkowa uregulowana w art. 18d updop, zakładająca poniesienie tzw. wydatków kwalifikowanych, ma na celu aktywizowanie przedsiębiorców do finansowania polskiej myśli technologicznej i polskiej nauki. Mając to na uwadze, należy uznać, że wdrażanie w danym podmiocie zaawansowanego informatycznego systemu planowania nie może zostać uznane za działalność twórczą w zakresie prac rozwojowych. Samo nabywanie takich technologii, które wymagają jedynie odpowiedniej modyfikacji w procesie ich wdrożenia do potrzeb konkretnego przedsiębiorcy, to za mało.